Schooling Dictionary Systems of Arabic Dictionary Science

Sözlüklerin uygulama ve teorisiyle ilgilenen sözlük bilimi iki dala ayrılır. Birincisi alanı, kelime dağarcığı deyim bilim (frazyoloji) olan ilmü’l-müfredât veya ilmü’l-elfâz ya da lexicology diye tabir edilen teorik araştırmalarıdır. İkincisi ise yapımı es-sınâatü’l-mu‘cemiyye lexicography sözlükçülük Batı’da (lexicography) teriminin karşıladığı olgu, yazımı, araştırma kuramcılığıdır. Arap/İslam coğrafyası filolojisinde sözlüklerin söz varlığına ilişkin çalışmalarını ifade eden leksikoloji (sözlük bilimi), “ilmü’l-luga, ilmü’l-mu‘cemât mu‘cemiyyât” gibi isimlerle zikredilmekte, yazımı çeşitlerini araştıran “sınâatü’l-mu‘cem” olgusuyla edilmektedir. Lexicology esas itibariyle lafızların iştikâkları (türetimi), binaları (kalıpları), mana i‘rab yönünden delaletleri, terimsel yönleri, eş anlamlıları anlamdaşlarıyla (synonym) çok anlamlılıklarıyla (polysemy) ilgilenir. Lexicography bilgi reel verilerin toplanması, belirli bir sisteme göre düzenlenmesi, materyallerin yazıya geçirilmesi, hazırlanan nihai ürünü yani mu‘cem, kâmûs sözlüğü yayınlamak ile Leksikografi çalışmalarının, insanın yaratılışı kadar eski olduğunu söylemek mümkündür. İlk yazılı eserleri coğrafyasında hicrî II. asrın ortalarından sonra başlamıştır. Lügat, mu ‘cem kamus insan topluluklarının, bireylerin birtakım gereksinimlerini ettikleri seslerin özel sıraya düzenlenmiş şekilde anlamlarını açıklayan, iştikâkı, yazılış telaffuz şekilleri kullanım yerlerini gösteren şevâhiti birlikte sunan çalışmalardır. Arap biliminde çeşitli alanlarda sözlükler yazılmıştır. Sözlüğün alanına işaret bu çeşitlerinden bazıları şöyle sıralanabilir; genel konulu, etimolojik morfolojik, semantik, ansiklopedik, resimli, diyalektolojik, terimsel, sistemsel (usûlsel) fehvâ (anlam) eksenli sözlükler, dil tercüme, eş, zıt anlamı kelime, atasözü deyim, belde isimleri isim sözlükleri, taklîb fonetik (ses), alfabetik, telaffuz, son ilk harfleriyle kendi aralarında alfabetik sıralı, konstrüktif (yapısal) monografik (tematik) aynı vezin kalıp sistemli gibi. sözlükçülüğünün alt yapısı oluşturulurken telifiyle uğraşan alimler metotlar kullanmışlardır. Bu sistemlerden fonetik, normal kafiye telaffuza sıralı sistemler ekolleşme seviyesine ulaşmışlardır. sayılan nasıl gelmişse üzerine yazılan sözlüklerden ekolün temsilcisi durumuna gelmişlerdir. Mesela “Kitâbü’l-‘Ayn”, “Tehzîbü’l-Luga” “el-Bâriʿ fi’l-Luga” (ses) sistemin, “el-Cemhere” “Mu‘cemü Mekâyîsi’l-Luga” “Dîvânü’l-edeb”, “es-Sıhâh”, “Lisânü’l-Arab” “el-Ḳâmûsü’l-Muhît” “Muhîtü’l-muhît”, “el-Müncid” “el-Mu‘cemü’l-vasît” sistemin “el-Mücerred”, “et-Ta‘rîfât”, “el-Merci‘” “er-Râid” Sözlük bilim, boyutu alanı geniş yelpazeli konudur. Yine Arapça’nın bazı inceliklerini ortaya çıkarmada en önemli faktörlerden biri de sistemleri, çeşitleri alanlarıyla kapsamlı alandır. sebeple materyallerine ulaşmakta ulaşılan etkin verimli kullanılmasında problemler yaşanabilmektedir. Halef selef her asırda yaşayan gerek teolojik ilmin künhüne gerekse anlamda ilimle vakıf olabilmişlerdir. Çünkü sarfî, nahvî, belâgî anlamsal bulgulara rastlamak Ancak ilmi tamamen kavraması mümkün olmaz. sorunsal yapılan çalışma akademik yapı içerisinde disiplin biliminin gelişimine, sözlüksel faaliyetlerin işlevlerin belirlenmesine iletişimin artmasına katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Ayrıca çalışmanın kullanıcılarının Arapça sözlükleri etkili kullanabilmeleri için yapılarını sistemlerini anlamaları yukarıdaki daha çabuk ulaşmaları noktasında olduğu düşünülmektedir. çalışmada temel kural olarak tümdengelim yöntemi uygulanmıştır. yöntem uygulanırken tarama örnekleme yöntemleri beraber kullanılmıştır. Konuyla ilgili materyalden yararlanmak önce konuyla literatür taraması yapılarak gerçek veriler toplandı. Sonra toplanan analiz edildi.